Chermayeff Kolajlar

Pera Müzesi’nde 24 Ocak 2007 - 25 Mart 2007 tarihleri arasında ağırlanan Ivan Chermayeff, 1950’lerin ortalarından Aralık 2017’deki vefatına dek New York’ta, ortağı Tom Geismar’la birlikte çalışmış bir grafik tasarımcısıdır. Kolajları bugüne dek ABD, Avrupa ve Japonya’da sergilenen ve kitaplaştırılan sanatçı, çalıştığı ve gezdiği yerlerden topladığı gündelik nesneleri kullanarak kırk yılı aşkın bir süre kolajlar ve birleştirmeler üretti. Ona eski eldivenler, atılmış karamela kağıtları ve başka görsel hoşluklar gönderen dost ya da meslektaşlarının zarflarını sakladı; dünyanın dört bir yanındaki sokaklardan topladığı şeylere bunları da ekledi.

“Onlarca yıldır topladığı bir yığın atık üstünde çalışan kolaj ustası Chermayeff, malzemeleri başlangıçtaki bağlamlarından soyutlar, müthiş bir karakter ve temsil özgünlüğü taşıyan figüratif biçimlere dönüştürür. Kolajlar aynı zamanda hem soyut, hem figüratif, hem maddeci, hem nesnel, hem özneldir, insanın elini kolunu bağlayan, süngüsünü düşüren cinstendir.”

“New York’lu sanatçı ve grafik tasarımcısı çerçeveli kolajlarında da, son dönemin tek başına duran kolaj heykellerinde de eşi benzeri görülmemiş karışık malzeme buluşlarıyla albeni ve zekâyı aynı potada eritir. Bu benzersiz karışımın büyüsüne kapılarak, doğrudan kendi ‘düşsel yaratıklar kitabından’ çıkma karakterleri karşısında kendimizden geçmekle yetinirsek, Chermayeff’in, kökü 20. yüzyıl başlangıcındaki büyük modernist dönüşüme uzanan etkilerden geliştirdiği içgörünün derinliğini kolaylıkla gözden kaçırabiliriz. Sanatçının babası Serge Chermayeff de önce Bauhaus daha sonra Yale Üniversitesi yıllarında söz konusu dönüşümde aktif bir rol oynamıştır.”

“Picasso sanatında her zaman içindeki çocuğu korumaya çabalamıştı, Chermayeff’in yapıtları da Picasso’nun amacını gerçekleştirir: Şövaleye yüreğini koyan dört yaşındaki bir çocuğun resimlerinin tazeliğini taşır Chermayeff’in yapıtları. Onun içindeki çocuk hâlâ sapasağlam ayaktadır. Yetişkin de bu çocuk ruhunu karışık malzemeli kolajlara yönlendirmiştir.”

“Chermayeff’in kolajlarının birçoğu, hatta en basit kompozisyonları bile, gözü önce tutan sonra da iten aktif bir yüzey barındırır. Ama Chermayeff’in yapıtları aynı zamanda çokboyutludur; zihni kavram katmanları arasında hareket ettirirler, her katman bir başkasına doğru eğilir. Yüzeydeki görüntü sadece egemen metindir, içindeki altmetinler yapıtı katmanlı anlamlarla zenginleştirir.

…Chermayeff’in kullandığı malzemeler de portrelere kendi yaşamöyküleriyle katkıda bulunur ve kolajı çerçevenin dışında yatan çağrışımlara açık hale getirir. Kolajın parçaları teker teker tanınır niteliktedir ve nereden geldiklerine ilişkin düşünceler uyandırır…”

“New York caddelerindeki oluklarda, ofise gelen postada ya da yolculuklarda bulunmuş bu objet trouvé’ler (Fr. bulunmuş nesne) yan yana konulduğunda yeni anlamlar kazanır. Bir puldaki mavi gökyüzü düz mavi bir kareyle ilişki kurarken göksel derinliği anıştırır. Bu derinlik de, mavi kareyi çevreleyen ve aslında mat olarak algılanabilecek renklerde bir delik açar.”

“Kolaj ustası Chermayeff bir çizim korkusu aracılığıyla ulaşmıştır sanatına, kendisi bunu ‘nevrotik bir korku’ diye adlandırır. 1950’lerin başında Chermayeff Harvard’dan ayrılıp Illinois Teknoloji Enstitüsü’ndeki Tasarım Enstitüsü’nde öğrenim görmeye gider. Fransızların trouvailles (Fr. beklenmedik buluntular) dedikleri şeylere duyduğu yakınlığı, Tasarım Enstitüsü üyelerinden Aaron Siskind’in fotoğraflarında bulduğunu söyler. Siskind’in objektifi, kent manzarasında soyulup dökülen boyaları arayıp bulmuştur. ‘Ben de aynı türden keşifler yapmaktan hoşlanıyordum,’ der Chermayeff.”

“Chermayeff New York çöplerinin ateşli bir tutkunudur, kente düzenli olarak ama önceden kestirilemeyecek biçimde yağan gündelik yaşam kırpıntılarının sadık bir toplayıcısıdır. James Joyce Ulysses’de, Leopold Bloom’un yaşamındaki bir tek günü bir sıradanlık destanına dönüştürmüştü. Chermayeff de günlük yaşamın ıvır zıvırını toplayıp şaşırtıcı bir güzellik ve anlam taşıyan tablolara dönüştürme yeteneği açısından Joyce’u andırır. Son derece sıradan olandan sanatı çıkarır.”

“Chermayeff hem portrelerinde hem de sanatının niteliğinde karakter inşa eder. Bir portreye hiçbir zaman zihninde belli bir kişiyle başlamaz; ideale ya da genele ulaşmaya çalışmaz, parçaları birbiriyle ilişkilendirirkenki keşif sürecinin desteğiyle, çizgidışı, alışılmamış bir karakter biçimlendirir. Birkaç ilmekle, sicim bir ağız niyetine geçer, ağız da bir puro getirir akla."

“Kolaj ustası Chermayeff bir çizim korkusu aracılığıyla ulaşmıştır sanatına, kendisi bunu ‘nevrotik bir korku’ diye adlandırır. 1950’lerin başında Chermayeff Harvard’dan ayrılıp Illinois Teknoloji Enstitüsü’ndeki Tasarım Enstitüsü’nde öğrenim görmeye gider. Fransızların trouvailles (Fr. beklenmedik buluntular) dedikleri şeylere duyduğu yakınlığı, Tasarım Enstitüsü üyelerinden Aaron Siskind’in fotoğraflarında bulduğunu söyler. Siskind’in objektifi, kent manzarasında soyulup dökülen boyaları arayıp bulmuştur. ‘Ben de aynı türden keşifler yapmaktan hoşlanıyordum,’ der Chermayeff.”

“Chermayeff New York çöplerinin ateşli bir tutkunudur, kente düzenli olarak ama önceden kestirilemeyecek biçimde yağan gündelik yaşam kırpıntılarının sadık bir toplayıcısıdır. James Joyce Ulysses’de, Leopold Bloom’un yaşamındaki bir tek günü bir sıradanlık destanına dönüştürmüştü. Chermayeff de günlük yaşamın ıvır zıvırını toplayıp şaşırtıcı bir güzellik ve anlam taşıyan tablolara dönüştürme yeteneği açısından Joyce’u andırır. Son derece sıradan olandan sanatı çıkarır.”

“Chermayeff hem portrelerinde hem de sanatının niteliğinde karakter inşa eder. Bir portreye hiçbir zaman zihninde belli bir kişiyle başlamaz; ideale ya da genele ulaşmaya çalışmaz, parçaları birbiriyle ilişkilendirirkenki keşif sürecinin desteğiyle, çizgidışı, alışılmamış bir karakter biçimlendirir. Birkaç ilmekle, sicim bir ağız niyetine geçer, ağız da bir puro getirir akla:

‘Bu kişileri belli bir komik kavrayışla düşünüyorum,’ der. ‘Bir karakterin doğuşunu görmek eğlenceli. Ben bunu zorluyorum.’ Sonuçta ortaya çıkan, tuhaf tiplerden oluşan bir koleksiyondur; abartılı, hafiften budala karakterler, telaşla çırpınan, bilmecemsi, asık suratlı, bastırılmış tipler, mıymıntı bir adam, Paris kafelerinin müdavimi okullu kız, casus… Tıpkı bir oyun yazarı gibi Chermayeff de kişiler yaratır; onun dramatis personae’sinde mizah ve iyi huyluluk vardır.”

“Kolajlarında birkaç yolla uzamsal derinlik yaratan Chermayeff kolajları birer kabartmaya çeviren nesneleri kaydırıverir yüzeyde; iki boyutlu sayfanın yavanlığını eldivenlerle, seyircinin uzamına girmeye başlayan başka yassı nesnelerle bozar. Chermayeff kısa süre önce gerçek uzama mantıksal bir adım daha attı, ‘kolaj-heykel’i meydana getirdi. Kolaj portreleri kadar büyüleyici ve ustalıkla çizilmiş, tek başına ayakta duran figürler bunlar. Kâğıt kolajlarındaki gibi bir yöntem tutumluluğu, tuhaf malzemelerin ve eski oyuncaklar, tokmaklar, dereden toplanmış taşlar, zımpara kâğıdı, fırçalar, eski ahırlardan çıkma kerestelerden oluşan baş ya da gövdeye iliştirilmiş mataralar gibi nesnelerin karakter yaratacak şekilde zekice yan yana getirilişi söz konusu bunlarda da. Ahşabın dokusu, damarları, halkaları ve budakları öyle bir arka plan oluşturur ki, enerjisi ve çeşitliliğiyle Chermayeff’in hafif kaçıkça tuhaflıklarının karakterini belirleyen bütün o eklentileri birbirine bağlar, bir arada tutar. Ahşap, işe bir olgunlaşma ve özgünlük duygusu kazandırır.”

Alıntılar: Joseph Givannini