Pirosmani

Kuruluşundan bugüne, değişik dallardan birçok önemli sanatçının yapıtlarını ağırlayan Pera Müzesi, kapılarını dünyanın en ilginç yaratıcılarından birine, Gürcü köylü ressam Pirosmani’ye açtı. 19. yüzyıl ortalarında Gürcistan'ın küçük bir köyünde doğup 1918’de Tiflis’te yoksulluk içinde ölen Pirosmani’nin “safyürekli” (naif) resimleri yakın komşumuz bir ülkenin çiçek açmış kırlarını, köylerini, insanlarını, hayvanlarını konu aldı.

Yaşadığı sırada yakın çevresi dışında kimselerin tanımadığı, ancak ölümünden sonra, özellikle de Batı sanat çevrelerinde primitiflerin ve naif sanatın öneminin anlaşıldığı 20’li, 30’lu yıllarda farkına varılan Pirosmani, o zamandan beri resimlerinin benzersiz içtenliği ve etkileyiciliğiyle dünya sanatseverlerini şaşırtmayı sürdürüyor.

Niko Pirosmani (1862 - 1918) Gürcistan’ın Kaheti bölgesindeki Mirzaani köyünde, bir köylü ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve yaşamının neredeyse tamamını Tiflis’te geçirdi. Resme erken yaşta başladı ve hiç sanat eğitimi almadı. 1882 yılında ressam Gigo Zaziaşvili ile bir tabela atölyesi açtı, ancak kısa bir süre sonra iflas etti. Geçinebilmek için zaman zaman Tiflis’te, “dukhan” adlı verilen Gürcü meyhanelerinde ya da tren istasyonunda çalıştı.

Sanat, varoluşunun temel amacıydı; hayatını sanatına adamıştı. 1890’ların sonuna doğru kendini tamamen resme verdi. Sanatçının yaşamı zor ve hüzünlü geçti. Ekmek, şarap ve boya karşılığında “dukhan”, bar ve atölye sahiplerine tabela ve resim yaparak geçinmeye çabaladı. Evsiz ve yalnızdı. Parası yettiğinde, bir bodrum katında ya da merdiven altında ufak bir oda kiralardı. Çoğunlukla, çalıştığı yerlerde gecelerdi.

Pirosmani 1918’de, yalnız ve unutulmuş, öldü. Mezarının yeri bile bilinmemektedir. Sıklıkla rastlandığı üzere, ölümünden sonra sanatçının eserleri toplandı, satıldı, yaşamına dair araştırmalar yapıldı, sanatçı hakkındaki yazılar gazete sayfalarını doldurmaya başladı. Pirosmani adı ve eserleri dünyaca tanınır ve kabul görür oldu.

Pirosmani’nin eserleri, onun ustalığını ortaya koyar. Çoğu, kendi teknik “alamet-i farikası” olan siyah muşamba üzerine yapılmıştır. Pirosmani’nin eserlerini çok kısa bir sürede ortaya çıkardığı bilinmektedir; bir tablo bir kaç saatini ya da gününü alır. Çok hızlı ve spontane çalışır. Fırçasını mükemmel bir beceriyle kullanır. Pirosmani’nin sanat anlayışının peçesini aralayan önemli bir ipucu, resimlere kattığı yazılar ve adlardır, bunlar resmin sanatsal düzenini tanımlayan anlamlı çağrışımlardır. Her birinde ortak bir komposizyon yapısı, zaman ve mekân yorumu, ritm, biçim ve renkle anlatım tarzı, sanatsal imgenin tanımlayıcı rolüne karşılık gelir.

Pirosmani’nin resimleri 1912 yılında, Gürcü, Rus ve Avrupa avangardının etkin temsilcilerinden biri olan şair İlya Zdaneviç (İlyazd), onun ressam kardeşi Kiril Zdaneviç ve sanatçı Michael Le Dantiu tarafından keşfedildi. 1913 yılında Moskova’da gerçekleştirilen avangart “Mişen” (Hedef) sergisinde İlya Zdaneviç, Pirosmani’nin işlerini ilk kez sanat çevrelerinin beğenisine sundu ve o günden sonra da sanatçıyı farklı yayınlarda tanıtmayı sürdürdü. 1916 yılında kendi atölyesinde Pirosmani için bir sergi düzenledi. Pirosmani’ye duyulan ilgi giderek artmaya başladı. Aynı yıl sanatçı, “Gürcü Sanatçılar Derneği”nin toplantısına davet edildi. Pirosmani’nin fotoğrafı ve bir eseri “Tsnobis Purtseli” (Haberci) gazetesinde yayınlandı; Pirsomani, Gürcü sanatçılar ve halk tarafından kabul gördü.

Bugün dünya çapında tanınan Pirosmani, sanatıyla ülkesinin sınırlarını çoktan aşmış bir isimdir.